Trong năm qua, Bộ Y tế ghi nhận 13.351 ca HIV mới và 1.905 ca tử vong. Đáng chú ý, hình thái lây nhiễm HIV tại Việt Nam đang thay đổi mạnh, tập trung chủ yếu ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới nữ.
1. Lây truyền qua đường tình dục tăng vọt, chiếm hơn 80%
Theo Bộ Y tế, trên 80% ca HIV mới đến từ quan hệ tình dục, trong đó MSM và người chuyển giới nữ là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nhất.
Xu hướng này ghi nhận sự dịch chuyển rõ rệt so với giai đoạn 2010–2015, khi lây qua đường máu và mại dâm chiếm tỷ lệ lớn. Hiện nay:
- Lây qua đường máu giảm sâu
- Lây từ mẹ sang con gần như không còn
- Lây qua quan hệ tình dục trở thành đường lây chính
- Đối tượng nguy cơ chuyển từ gái mại dâm sang MSM
2. Nghiên cứu lớn: 7,2% MSM nhiễm mới, nguy cơ tăng gấp 8 lần nếu dùng ma túy
Nghiên cứu trên 428.450 MSM tại 10 tỉnh/thành cho thấy:
- 7,2% là tỷ lệ nhiễm mới
- MSM dùng ma túy tổng hợp có nguy cơ gấp 8 lần
- Tỷ lệ STIs cao
- Tỷ lệ dùng bao cao su thấp, đặc biệt trong quan hệ tập thể
MSM chiếm 1–2% dân số nam 15–49 tuổi nhưng tốc độ lây lan HIV đang tăng nhanh.
3. Dịch HIV lan rộng tại các khu vực ngoài trọng điểm
68% ca HIV mới tập trung tại:
- Đồng bằng sông Cửu Long
- Đông Nam Bộ
- TP. HCM
Nhiều tỉnh không phải trọng điểm cũng có xu hướng tăng, đặc biệt nơi có:
- Đông MSM
- Tỷ lệ dùng ma túy tổng hợp cao
- Hành vi tình dục nguy cơ phức tạp
4. Kỳ thị – rào cản lớn nhất khiến dịch khó kiểm soát
Cục Phòng bệnh cho biết dù Việt Nam có đủ thuốc, kỹ thuật và mạng lưới dịch vụ, nhưng nhiều người còn e ngại xét nghiệm hoặc tiếp cận PrEP/ARV. Điều này khiến ca bệnh bị bỏ sót và khó kiểm soát lây lan.
5. Việt Nam chưa đạt mục tiêu 95–95–95
Mục tiêu toàn cầu đến 2030:
- 95% người nhiễm biết tình trạng
- 95% được điều trị ARV
- 95% đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế
Hiện Việt Nam mới đạt:
- 87% biết tình trạng
- 79% được điều trị
Thách thức bao gồm thiếu ngân sách, giảm viện trợ PrEP và khó mua sinh phẩm xét nghiệm.
6. Cảnh báo từ UNAIDS: Cần tăng tự chủ tài chính trước 2029
UNAIDS cảnh báo nguồn tài trợ quốc tế giảm mạnh, có thể ảnh hưởng đến:
- Tìm kiếm ca bệnh
- Điều trị PrEP
- ARV bậc hai
Việt Nam cần đẩy nhanh tiến độ tự chủ tài chính trong phòng, chống HIV/AIDS.
7. PrEP & ARV: Hai chìa khóa để chặn đứng lây nhiễm mới
PrEP – Dự phòng trước phơi nhiễm
Khuyến cáo cho nhóm nguy cơ cao:
- MSM
- Người chuyển giới nữ
- Người bán dâm
- Người tiêm chích ma túy
Uống 1 viên PrEP mỗi ngày giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV đến 99%.
ARV – Điều trị sớm để “Không lây cho bạn tình”
Người nhiễm HIV điều trị đúng phác đồ:
- Sau 6 tháng tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện
- Không lây qua quan hệ tình dục (K=K)
- Giảm nguy cơ mẹ truyền con
- Có thể lập gia đình và sinh con khỏe mạnh
Lời khuyên từ chuyên gia tại GALANT
PrEP và PEP là hai “lá chắn” hiệu quả.
• PrEP giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV đến 99% nếu dùng đúng cách.
• PEP dùng sau phơi nhiễm trong vòng 72 giờ, càng sớm càng tốt.
Sức khỏe tình dục lành mạnh bắt đầu từ sự cởi mở. Đừng ngại hỏi bác sĩ về các hành vi nguy cơ, bao cao su, chất bôi trơn, STIs hay PrEP — mọi thông tin đều được bảo mật tuyệt đối.
Kỳ thị khiến dịch bệnh khó kiểm soát hơn. Hãy đối xử tử tế với bản thân và với cộng đồng, HIV ngày nay là bệnh mãn tính có thể kiểm soát, không phải bản án.
Điều trị ARV giúp bạn “Không lây cho bạn tình” (K=K). Đây là bước tiến lớn của y học, giúp nhiều người nhiễm HIV sống khỏe, yêu thương trọn vẹn và sinh con an toàn.
Hình thái lây nhiễm HIV tại Việt Nam đang thay đổi nhanh, trong đó MSM chịu ảnh hưởng nặng nhất. Việc tăng tiếp cận PrEP, đẩy mạnh xét nghiệm, giảm kỳ thị và duy trì điều trị ARV là chìa khóa để giảm ca nhiễm mới.
Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao hoặc muốn được tư vấn chuyên sâu, Galant cung cấp các dịch vụ:
- Dự phòng sau phơi nhiễm PEP
- Chuyển đổi PrEP miễn phí
- Xét nghiệm các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs)
Galant đồng hành cùng cộng đồng MSM và tất cả nhóm nguy cơ, hướng đến mục tiêu “Hiểu đúng – Xét nghiệm sớm – Điều trị kịp thời” để bảo vệ sức khỏe cho chính bạn và cộng đồng.
